Η πανδημία αναστάτωσε όλες τις πτυχές της επιχειρηματικής δραστηριότητας. Οι οικονομικές διευθύνσεις κλήθηκαν να αντιμετωπίσουν τις νέες συνθήκες, αλλά και να αξιοποιήσουν τη γνώση που αποκόμισαν, ως εφόδιο για το μέλλον.

Η λέξη «πρωτόγνωρο» που τόσο ακούστηκε σε όλες τις γλώσσες τα προηγούμενα 2-3 χρόνια, πλέον έχει καταστεί «κανονικότητα», άλλη μια λέξη με την οποία εξοικειωθήκαμε. Μάλιστα, όλα δείχνουν ότι θα παραμείνουμε εξοικειωμένοι με αυτές τις έννοιες, καθώς παρόν και μέλλον επιδεικνύουν υδραργυρικές ιδιότητες: αβεβαιότητα, εκπλήξεις, αλλά και ευκαιρίες για όποιον βρίσκεται σε εγρήγορση. Στο τελευταίο δελτίο οικονομικής συγκυρίας του ΙΟΒΕ, στην ερώτηση που αφορά την ευκολία πρόβλεψης της μελλοντικής ανάπτυξης της επιχείρησης, το 50% των επιχειρήσεων θεώρησε ότι αυτή μπορεί να προβλεφθεί δύσκολα ή σχετικά δύσκολα. Ζητήσαμε από οικονομικά στελέχη επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στη βιομηχανία να περιγράψουν τις ευκαιρίες και τις προκλήσεις που έφερε η πανδημία, τις εξελίξεις που επιταχύνθηκαν και το πώς αυτές θα βοηθήσουν στην αντιμετώπιση νέων προκλήσεων, αλλά και να μάς μιλήσουν για τις επενδύσεις που δρομολογούνται κατά προτεραιότητα το 2023.

Νέα πρόκληση, τα κατάλληλα στελέχη
Πρόσφατη έρευνα της Tradeshift σε 150 ανώτατα οικονομικά στελέχη, έδειξε ότι 45% των CFOs ανησυχεί για την προσέλκυση και διακράτηση ταλέντου, αλλά και για την πρόσβαση στην κατάλληλη εκπαίδευση και κατάρτιση. Σύμφωνα με την έρευνα, αν η πρώτη φάση μετασχηματισμού μιας επιχείρησης αφορά την ψηφιακή τεχνολογία, η αμέσως επόμενη εστιάζει στον ανθρώπινο παράγοντα, προκειμένου να αξιοποιηθούν πλήρως οι δυνατότητες των νέων τεχνολογιών. Η συστηματική επένδυση στο ανθρώπινο δυναμικό βρέθηκε στην κορυφή της λίστας προτεραιοτήτων των ερωτηθέντων.

Για τον Γιώργο Αναγνωστόπουλο, Country CFO, Greece, στην Eldorado Gold Corporation, «Η πανδημική κρίση αποτέλεσε πρωτόγνωρη πρόκληση για τους οικονομικούς διευθυντές της βιομηχανίας, οι οποίοι κλήθηκαν να βοηθήσουν τις επιχειρήσεις τους στη μετάβαση προς τη «νέα κανονικότητα». Η αποτελεσματική συνεργασία του CFO με την υπόλοιπη διοίκηση της εταιρείας αποτελεί προτεραιότητα, ώστε οι νέες προκλήσεις να αντιμετωπίζονται με αμεσότητα, ευελιξία και ικανότητα προσαρμογής, αξίες που πλέον κρίνονται απαραίτητες για την εξασφάλιση της επιχειρησιακής συνέχειας μετά από κάθε απρόβλεπτο γεγονός, όπως η πανδημία.

Η επίσπευση της υιοθέτησης τεχνολογικών λύσεων που θα βελτιστοποιήσουν την επιχειρησιακή λειτουργία και ταυτόχρονα θα συμβάλλουν στην αποδοτικότερη διαχείριση πόρων ήταν μία ακόμα εξέλιξη ως απόρροια της πανδημίας.

Επιπλέον, η έξοδος από την πανδημία φαίνεται πως οδήγησε σε απότομη αύξηση της κινητικότητας στην αγορά εργασίας, με αποτέλεσμα η εύρεση του κατάλληλου στελεχιακού δυναμικού να αποτελεί κορυφαία πρόκληση για τις επιχειρήσεις. Στην Ελληνικός Χρυσός ενισχύουμε το ανταγωνιστικό μας πλεονέκτημα για παροχή σταθερών και καλά αμειβόμενων θέσεων εργασίας, επενδύοντας σε δράσεις για την πρόσβαση σε εκπαίδευση υψηλού επιπέδου που συμβαδίζει με τις τρέχουσες εξελίξεις».

Εφοδιαστική αλυσίδα και R&D
Τα προβλήματα που προκλήθηκαν στην παγκόσμια εφοδιαστική αλυσίδα κατά τη διάρκεια της πανδημίας ήταν διαρκώς στο προσκήνιο τα τελευταία χρόνια. Πλέον, το αφήγημα μετατοπίζεται όλο και περισσότερο προς την επιτυχή αντιμετώπιση αυτών των προβλημάτων, με λύσεις όπως το nearshoring, η εύρεση εναλλακτικών προμηθευτών και οι καινοτομίες R&D που εξισορροπούν την κατάσταση.

Σύμφωνα με στοιχεία του ΙΟΒΕ, είναι 4 φορές περισσότερες οι δαπάνες R&D ανά απασχολούμενο στη μεταποίηση, σε σύγκριση με το σύνολο της ελληνικής οικονομίας.

Ο Γιώργος Κολιαστάσης, Γενικός Οικονομικός Διευθυντής της Demo, υποστηρίζει ότι «η πανδημία ήταν σημαντική πρόκληση για την οικονομική διεύθυνση, καθώς το μεγάλο ζητούμενο ήταν η διατήρηση της ομαλής λειτουργίας της δραστηριότητας μέσα σε πιεστικό περιβάλλον, εξασφαλίζοντας την ασφάλεια των εργαζομένων και διασφαλίζοντας την αδιάλειπτη λειτουργία της εταιρείας, για την παραγωγή φαρμάκων. Στο πλαίσιο αυτό, επιτάχυνε τις διαδικασίες και τις αποφάσεις για τον ψηφιακό μετασχηματισμό της πληθώρας των εσωτερικών διαδικασιών.

Ταυτόχρονα, είχε θετική επίδραση στα οικονομικά της εταιρείας, αφού ήταν αυξημένες οι ανάγκες και η ζήτηση των φαρμάκων. Από την άλλη πλευρά, τα προβλήματα που δημιουργήθηκαν διεθνώς στην τροφοδοτική αλυσίδα φαρμάκων και δραστικών υλών από χώρες τις Ασίας, συμπεριλαμβάνοντας και την αύξηση στα τιμολόγια ενέργειας, ανέδειξαν περισσότερο από ποτέ την ανάγκη για επαναπροσδιορισμό των στρατηγικών επιλογών της κάθε εταιρείας που δραστηριοποιείται στον χώρο και των μακροχρόνιων επενδυτικών της πλάνων. Σε αυτό το πλαίσιο, η εταιρεία μας ήδη από το 2020 αύξησε σημαντικά τις επενδύσεις της, ενώ δεσμεύτηκε από τον Νοέμβριο του 2021 για ένα πολύπλευρο επενδυτικό πλάνο σε νέες παραγωγικές εγκαταστάσεις και γραμμές παραγωγής, καθώς και στην Έρευνα και Ανάπτυξη νέων προϊόντων, αλλά και δραστικών φαρμακευτικών ουσιών χημικής ή βιολογικής προέλευσης».

Η εδραιωμένη χρήση τεχνολογίας επέτρεψε ταχύτερη προσαρμογή
«Όπως το σύνολο των επιχειρήσεων ανά τον κόσμο, έτσι κι η Γενική Διεύθυνση Οικονομικών της Mytilineos – Energy & Metals κλήθηκε να αντιμετωπίσει σοβαρές προκλήσεις ως απόρροια της πανδημίας και των lockdowns, προκειμένου να διασφαλιστεί η λειτουργία του οργανισμού». Έτσι δηλώνει η Ελευθερία Κοντογιάννη, CFO της Mytilineos – Energy & Metals, η οποία συμπληρώνει: «Συνέβαλε σε αυτό ουσιαστικά και σημαντικά η εφαρμογή ενός πολύ οργανωμένου πρωτοκόλλου που αφενός είχε ως προτεραιότητα την ασφάλεια των εργαζομένων και αφετέρου την υιοθέτηση σε ιδιαίτερα υψηλό ποσοστό της τηλεργασίας, προκειμένου να λειτουργήσουμε αποτελεσματικά. Παράλληλα, υιοθετήθηκαν και εφαρμόστηκαν διαδικασίες που διασφάλιζαν:

  • την απρόσκοπτη λειτουργία των επιχειρηματικών μας δραστηριοτήτων, παρά την απομακρυσμένη συνεργασία των εργαζομένων, των πελατών και των προμηθευτών στην Ελλάδα και σε άλλες περιοχές που επλήγησαν από την πανδημία
  • την απρόσκοπτη λειτουργία της εφοδιαστικής αλυσίδας και μεταφοράς των προϊόντων και πρώτων υλών.

Η εταιρεία είχε τη δυνατότητα να μεταβεί γρήγορα σε αυτό το νέο περιβάλλον, εξαιτίας της ήδη υψηλής χρήσης της τεχνολογίας, που σε συνάρτηση με την εφαρμογή διαδικασιών παρακολούθησης της λειτουργίας της εφοδιαστικής αλυσίδας, αποτελούν επιτεύγματα, τα οποία μέχρι σήμερα, στη δύση της πανδημίας, η Mytilineos – Energy & Metals συνεχίζει να εφαρμόζει».

Μοντέλα πρόβλεψης και ανάπτυξη σύγχρονων δεξιοτήτων
Τη χρήση εδραιωμένης τεχνολογίας για την εφαρμογή τηλεργασίας αναφέρει και η Ζωή Μυλωνοπούλου, Financial Controller της Papoutsanis, η οποία περιγράφει πώς ο ψηφιακός μετασχηματισμός επηρέασε την εταιρεία: «Πριν από μερικά χρόνια, δεν θα μπορούσαμε να σκεφτούμε οικονομική διεύθυνση στην ελληνική βιομηχανία, να λειτουργεί χωρίς φυσική παρουσία στον χώρο εργασίας. Ωστόσο, η επιτάχυνση του ψηφιακού μετασχηματισμού και η αυτοματοποίηση διαδικασιών, την οποία η Papoutsanis είχε ήδη ξεκινήσει, ήταν ο παράγοντας που εξασφάλισε, όχι μόνο την αποτελεσματική συνέχιση των εργασιών, αλλά και τον περαιτέρω εκσυγχρονισμό του τρόπου λειτουργίας της οικονομικής διεύθυνσης, ως στρατηγικού εταίρου για την πραγματοποίηση των στόχων της βιομηχανίας. Έχοντας να αντιμετωπίσουμε τη συνεχιζόμενη αβεβαιότητα που δημιουργείται από τα υψηλά ποσοστά του πληθωρισμού, το κόστος προμήθειας α’ υλών και την πίεση από την αύξηση των επιτοκίων, το οικονομικό μας τμήμα, σε ανοιχτή συνεργασία με τα υπόλοιπα τμήματα, σχεδιάζει και διαχειρίζεται μοντέλα για την πρόβλεψη των οικονομικών αποτελεσμάτων και των ταμειακών ροών, εστιάζει και σε μη χρηματοοικονομικούς κινδύνους και στοχεύει στην ανεύρεση εναλλακτικών πηγών χρηματοδότησης, εξασφαλίζοντας την ανθεκτικότητα και την ευελιξία της εταιρείας, στηρίζοντας τη στρατηγική της. Στην Papoutsanis, συνεχίζουμε να επενδύουμε σε νέες τεχνολογίες και ανάπτυξη σύγχρονων δεξιοτήτων, αναπτύσσουμε εσωτερικές διαδικασίες που ενισχύουν το περιβάλλον ελέγχου και εξασφαλίζουμε τις συνθήκες δημιουργίας ή προσέλκυσης ταλέντων, συνθέτοντας έτσι ένα σύγχρονο μοντέλο λειτουργίας της οικονομικής διεύθυνσης».

Οι επενδύσεις σε πράσινο και ψηφιακό μετασχηματισμό προχωρούν κανονικά
Η 6η ετήσια έρευνα του ΣΕΒ, Business Pulse 2022, υποστηρίζει ότι, παρά τις προκλήσεις, οι επιχειρήσεις προχωρούν κανονικά ή με ελάχιστα μειωμένα τα επενδυτικά τους προγράμματα (27,7%), ενώ θεωρούν ότι η πράσινη μετάβαση συμβάλλει στην ανάπτυξή τους πολύ ή πάρα πολύ (30,1%).

Παράλληλα, η έρευνα της Tradeshift έδειξε ότι, λόγω των μακροοικονομικών πιέσεων, το 74% των ερωτηθέντων συνεχίζει να δίνει προτεραιότητα σε τεχνολογικές επενδύσεις, ενώ το 38% τις αύξησε κατά περίπου 25%. Επιπλέον, το 59% παραδέχθηκε ότι, αν γνώριζε προ διετίας όσα γνωρίζει σήμερα, θα είχε αυξήσει τη σχετική επένδυση νωρίτερα.

Γιώργος Αναγνωστόπουλος Country CFO, Greece, Eldorado Gold Corporation
«Πρέπει να έχουμε σφαιρική άποψη για την ορθή εφαρμογή των κριτηρίων ESG και Βιωσιμότητας, καθώς πλέον οι χρηματοδοτήσεις συνυπολογίζουν τις επιδόσεις σε θέματα περιβαλλοντικά, κοινωνικά και εταιρικής διακυβέρνησης»

«Με δεδομένο τον ψηφιακό μετασχηματισμό που βιώνει και ο μεταλλευτικός κλάδος, προτεραιότητα για τον CFO αναδεικνύεται η αξιοποίηση της τεχνολογίας για την αναβάθμιση των ικανοτήτων των οικονομικών υπηρεσιών», υποστηρίζει ο Γιώργος Αναγνωστόπουλος, ο οποίος προσθέτει ότι «η αξιοποίηση νέων τεχνολογιών από τους CFO βοηθά στο να προσαρμοστούν οι χρηματοοικονομικές λειτουργίες, ειδικά για την αξιοποίηση πληροφοριών και δεδομένων, βοηθώντας με αυτόν τον τρόπο στην ταχύτερη και αποδοτικότερη λήψη αποφάσεων. Παράλληλα και καθώς διαχειρίζεται ζητήματα χρηματοδοτήσεων, οφείλει πλέον να παρακολουθεί το σύνολο σχεδόν των επιχειρησιακών λειτουργιών, προκειμένου να έχει σφαιρική άποψη για την ορθή εφαρμογή των κριτηρίων ESG και Βιωσιμότητας στον οργανισμό, καθώς πλέον οι χρηματοδοτήσεις των επιχειρήσεων οφείλουν να συνυπολογίζουν τα περιβαλλοντικά και κοινωνικά κριτήρια της δραστηριότητάς τους, καθώς και τις επιδόσεις σε θέματα εταιρικής διακυβέρνησης».

Ενεργειακή αποδοτικότητα και βιώσιμη ανάπτυξη
Σε παγκόσμια έρευνα που πραγματοποίησε η Sapio Research σε 2.294 εταιρείες από 13 χώρες, για λογαριασμό της ΑΒΒ:

  • 97% των ερωτηθέντων απάντησε ότι επενδύει ήδη ή σχεδιάζει να επενδύσει σε ενεργειακή αποδοτικότητα
  • 73% σχεδιάζει να βελτιώσει την ενεργειακή αποδοτικότητα στις εγκαταστάσεις του.

Ως σημαντικότερα εμπόδια στην υλοποίηση αναφέρθηκαν ο χρόνος εκτός λειτουργίας (downtime) (37%) και το κόστος (50%), ποσοστό που διαμορφώνεται σε 39% για τον ενεργειακό κλάδο. Ως σημαντικότεροι λόγοι για την επένδυση κρίθηκαν η εξοικονόμηση κόστους (59%), οι δεσμεύσεις της εταιρείας υπέρ της βιωσιμότητας (56%), η αυξημένη ανταγωνιστικότητα (44%) και η βελτίωση της εταιρικής φήμης (40%).

Η μείωση κατανάλωσης ενέργειας και η χρήση ΑΠΕ είναι προτεραιότητες και για την εταιρεία Papoutsanis, εξηγεί η Ζωή Μυλωνοπούλου: «Η Papoutsanis είναι ταχύτατα αναπτυσσόμενη εταιρεία, καταγράφοντας τα τελευταία έτη διψήφιο ρυθμό αύξησης του κύκλου εργασιών της, επιδεικνύοντας ευελιξία και γρήγορα αντανακλαστικά στις μεταβαλλόμενες συνθήκες. Η ανάπτυξη αυτή υποστηρίχθηκε από σημαντικό κύκλο επενδύσεων, ύψους 25 εκ. ευρώ την τελευταία τριετία, επεκτείνοντας τους αποθηκευτικούς χώρους της, εγκαθιστώντας νέες γραμμές παραγωγής και νέες τεχνολογίες αυτοματισμού και ψηφιοποίησης. Συνεχίζουμε με νέο κύκλο επενδύσεων στο σύνολο της λειτουργίας της εταιρείας.

Για την Papoutsanis, η βιώσιμη ανάπτυξη αποτελεί στρατηγική προτεραιότητα και μεταφράζεται τόσο σε νέες γραμμές παραγωγής καινοτόμων προϊόντων με θετικό οικολογικό αποτύπωμα, όσο και σε επενδύσεις για μείωση της κατανάλωσης νερού και ενέργειας ή/και χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Σχεδιάζουμε την εγκατάσταση ρομποτικών συστημάτων για τη διαχείριση των αποθεμάτων μας και αυτοματοποιούμε διαδικασίες σε όλο το φάσμα των δραστηριοτήτων μας, ενώ παράλληλα εκπαιδεύουμε τους ανθρώπους μας, καθοριστικό παράγοντα της επιτυχίας και της μέχρι τώρα πορείας μας, σε νέα συστήματα και τρόπους εργασίας».

Ελευθερία Κοντογιάννη CFO, Mytilineos – Energy & Metals
«Μεταβήκαμε γρήγορα στο νέο περιβάλλον, χάρη στην ήδη υψηλή χρήση τεχνολογίας. Σε συνάρτηση με την εφαρμογή διαδικασιών παρακολούθησης της λειτουργίας της εφοδιαστικής αλυσίδας, αποτελεί επίτευγμα που μέχρι σήμερα εφαρμόζουμε»

Προτεραιότητα στην «πράσινη» ανάπτυξη
Η Ελευθερία Κοντογιάννη εξηγεί ότι «η Mytilineos – Energy & Metals το 2022 επένδυσε περισσότερα από 700 εκ. σε κεφαλαιουχικές δαπάνες. Έχει εσωτερικά πρότυπα διάκρισης των κεφαλαιουχικών δαπανών σε συντήρησης-επαναλαμβανόμενες και ανάπτυξης. Το μεγαλύτερο μέρος των δαπανών για το 2022 αφορά σε δαπάνες ανάπτυξης, οι οποίες είναι προσανατολισμένες στο «πρασίνισμα» της εταιρείας μέσω της ανάπτυξης πάρκων Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, ενώ παρόμοιο είναι το πλάνο που θα ακολουθηθεί και το 2023, βεβαίως συνδυασμένο με σχέδιο χρηματοδότησης των έργων με δάνεια χωρίς αναγωγή, αλλά και χαμηλότοκα δάνεια RRF».

Αξιοποιούνται όλα τα χρηματοδοτικά εργαλεία
«Ουσιαστικό στοιχείο των επενδύσεων στον χώρο μας είναι το χρονικό σημείο, στο οποίο μια επένδυση αρχίζει να γίνεται αποδοτική», δηλώνει ο Γιώργος Κολιαστάσης και συμπληρώνει ότι «ένας CFO σε μια φαρμακοβιομηχανία χρειάζεται να αξιολογεί συνεχώς τη διάθεση και τον προορισμό των περιορισμένων εταιρικών πόρων για την υλοποίηση των στρατηγικών επιλογών που μπορούν να εκταθούν σε διαφορετικά χρονικά διαστήματα (από 3 έως 12 έτη) και των σχετικών με αυτές κινδύνων.

Γιώργος Κολιαστάσης Γενικός Οικονομικός Διευθυντής, Demo
«Ουσιαστικό στοιχείο στον χώρο μας είναι η στιγμή όπου η επένδυση αρχίζει να αποδίδει. Προτεραιότητα έχουν οι επενδύσεις που εξισορροπούν τους μακροπρόθεσμους στόχους με τη μεσοπρόθεσμη ανάπτυξη και την κερδοφορία»

Ως εκ τούτου, προτεραιότητα είναι η υποστήριξη των επενδύσεων εκείνων που εξισορροπούν τους μακροπρόθεσμους στόχους με τη διατήρηση της μεσοπρόθεσμης ανάπτυξης και συνεχούς κερδοφορίας. Ταυτόχρονα, η χρήση όλων των διαθέσιμων χρηματοδοτικών εργαλείων που βοηθούν την υλοποίηση των επενδυτικών πλάνων αποτελεί συστατικό στοιχείο της δουλειάς.

Το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, μέσα από τις διαφορετικές του Δράσεις και Μηχανισμούς, αποτελεί εκπληκτικό εργαλείο που βοηθάει ουσιαστικά τις εταιρείες σε αυτήν την κατεύθυνση. Η εταιρεία μας, μέσα στο 2022, ένταξε στις Δράσεις του ΤΑΑ επενδυτικό πλάνο 160 εκ. ευρώ που αναμένεται να ολοκληρωθεί μέχρι το α’ εξάμηνο του 2024, ενώ ολοκληρώνει τον σχεδιασμό για την υλοποίηση επενδυτικού πλάνου 200 εκ. ευρώ για το διάστημα 2024-2026».

Ζωή Μυλωνοπούλου Financial Controller, Papoutsanis
«Το οικονομικό τμήμα, σε συνεργασία με τα υπόλοιπα τμήματα, διαχειρίζεται μοντέλα πρόβλεψης των οικονομικών αποτελεσμάτων, εξετάζοντας παράλληλα μη χρηματοοικονομικούς κινδύνους και εναλλακτικές πηγές χρηματοδότησης»

Για τη Ζωή Μυλωνοπούλου, «προτεραιότητα για την οικονομική διεύθυνση της Papoutsanis είναι η εξασφάλιση της αναγκαίας ρευστότητας, ώστε να ολοκληρώσουμε το στρατηγικό μας πλάνο. Η εταιρεία, μέσω της χρήσης σύγχρονων χρηματοοικονομικών υπηρεσιών και προϊόντων, αξιοποιώντας επενδυτικά προγράμματα και ταυτόχρονα κάνοντας χρήση πόρων από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Ανάκαμψης, εξασφαλίζει τη χρηματοδότηση που χρειάζεται για να την οδηγήσει στην επόμενη μέρα».

Σύμφωνα με το IMD της Ελβετίας, η Ελλάδα φέτος βρίσκεται στην 47η θέση της κατάταξης ανταγωνιστικότητας, μεταξύ 63 χωρών. Κατά τον ΣΒΕ, για τη βελτίωση αυτής της θέσης, βασική προϋπόθεση αποτελεί η συνέχιση των μεταρρυθμίσεων στην οικονομία και η κατά προτεραιότητα στήριξη της μεταποίησης από την πολιτεία, με το σκεπτικό ότι η βιομηχανία και η μεταποίηση μπορούν τα επόμενα χρόνια να αποτελέσουν πυλώνα ανάπτυξης και επαναφοράς της χώρας σε ρυθμούς βιώσιμης ανάπτυξης.

Αμέσως μετά την οικονομική κρίση και την επακόλουθη πολυετή ύφεση, η οποία ήδη έδωσε τα μαθήματά της, η σκληραγώγηση της αγοράς συνεχίστηκε με μια υγειονομική, μια ενεργειακή, μια γεωπολιτική και μια πληθωριστική κρίση, ενώ η διόγκωση του ψηφιακού κόσμου εγείρει πλέον σοβαρά ζητήματα κυβερνοασφάλειας. Σε μερικά χρόνια από σήμερα, οι μπαρουτοκαπνισμένοι ίσως θα αναφέρονται με χιούμορ στην περίοδο που διανύουμε, αλλά για τώρα, όλοι διατηρούν ευλαβικά τα μάτια στον δρόμο και τα χέρια στο τιμόνι. Για την ταλαιπωρημένη οικονομία της χώρας προβλέπονται επιδόσεις καλές για τα ευρωπαϊκά δεδομένα, ενώ ακόμη και η οικονομία της Ευρώπης, αν και επικίνδυνα κοντά στο χείλος του γκρεμού, μάλλον αποφεύγει την ύφεση. Σε αυτό το πλαίσιο, η εγχώρια βιομηχανία φαίνεται να έχει λάβει τα μέτρα της, με ευελιξία, προσαρμοστικότητα και πιθανώς αρκετή φαντασία, ώστε όχι μόνο να αντιμετωπίσει τις συνθήκες, όπως κι αν διαμορφωθούν, αλλά και να μην χάσει το τρένο της ανάπτυξης.