Μπαίνοντας στο 2023 και με τους περισσότερους οικονομικούς δείκτες να κινούνται προς τη σωστή κατεύθυνση, γίνεται αντιληπτό ότι η μεγαλύτερη πρόκληση της ελληνικής οικονομίας τη χρονιά αυτή θα είναι η διαχείριση των οικονομικών επιπτώσεων που –πάντα- επιφέρουν οι εθνικές εκλογές.

Ωστόσο δεν είναι μόνο οι εκλογές που «απειλούν» με εκτροχιασμό την οικονομία. Ο πόλεμος στην Ουκρανία που ακόμα συνεχίζεται και οι επιπτώσεις που επιφέρει σε όλο τον κόσμο – ενεργειακή κρίση, πληθωρισμός, ακρίβεια- δημιουργούν έναν ακόμα άγνωστο Χ, ο οποίος ανεβάζει ακόμα περισσότερο τον δείκτη δυσκολίας -και- για τη χώρα μας. Την ίδια στιγμή, αυξάνεται η ανησυχία ότι είναι πιθανόν οι μεγάλες οικονομίες της Ευρωζώνης να περάσουν σε ύφεση και να αυξηθούν τα επιτόκια από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Αν μάλιστα σκεφθεί κανείς ότι το οριακό πρωτογενές πλεόνασμα που προβλέπει ο προϋπολογισμός της χώρας μας για το 2023 (0,7% του ΑΕΠ) υπολείπεται κατά πολύ από τα επίπεδα της περιόδου 2016-2019, -κάτι που πρακτικά σημαίνει ότι θα απαιτηθεί περισσότερος χρόνος και προσπάθεια από τη χώρα για να πείσει τις αγορές και τους θεσμούς ότι μπορεί όχι απλά να επανέλθει αλλά και να παραμείνει σε επενδυτική βαθμίδα-, οι προκλήσεις μεγαλώνουν. Σε όλα αυτά η ελληνική οικονομία έχει να αντιπαραβάλει το νοικοκύρεμα – τηρουμένων των αναλογιών- των οικονομικών δεικτών, αλλά και την πολύ μεγάλη ευκαιρία του Ταμείου Ανάκαμψης, που υπό προϋποθέσεις μπορεί να αποτελέσει το «πυρηνικό όπλο» της χώρας μας στην προσπάθειά της να διατηρήσει μια αναπτυξιακή δυναμική και μια σταθερή οικονομική ανάπτυξη, ως αποτέλεσμα δημιουργίας ενός νέου, σύγχρονου και βιώσιμου παραγωγικού μοντέλου.

Τι δείχνει η πορεία του προϋπολογισμού
Καθώς δεν υπάρχουν ακόμα τα στοιχεία για την πορεία του προϋπολογισμού για το σύνολο του 2022, την εικόνα δίνει η εκτέλεση του τελευταίου μέχρι και τον Νοέμβριο. Σύμφωνα λοιπόν με τα προσωρινά στοιχεία εκτέλεσης αυτού, σε τροποποιημένη ταμειακή βάση, για την περίοδο Ιανουαρίου – Νοεμβρίου 2022, παρουσιάζεται έλλειμμα στο ισοζύγιό του ύψους 5.684 εκατ. ευρώ έναντι στόχου για έλλειμμα 6.760 εκατ. ευρώ που έχει περιληφθεί για το αντίστοιχο διάστημα του 2022 στην εισηγητική έκθεση του Προϋπολογισμού 2023 και ελλείμματος 12.267 εκατ. ευρώ το αντίστοιχο διάστημα του 2021. Το πρωτογενές αποτέλεσμα διαμορφώθηκε σε έλλειμμα ύψους 1.126 εκατ. ευρώ, έναντι στόχου για πρωτογενές έλλειμμα 2.239 εκατ. ευρώ και πρωτογενούς ελλείμματος 7.882 εκατ. ευρώ για την ίδια περίοδο το 2021.

Το ύψος των καθαρών εσόδων του κρατικού προϋπολογισμού ανήλθε σε 53.392 εκατ. ευρώ, παρουσιάζοντας αύξηση κατά 250 εκατ. ευρώ ή 0,5% έναντι της εκτίμησης για το αντίστοιχο διάστημα που έχει περιληφθεί στην εισηγητική έκθεση του Προϋπολογισμού 2023. Τα συνολικά έσοδα του κρατικού προϋπολογισμού ανήλθαν σε 58.943 εκατ. ευρώ, αυξημένα κατά 440 εκατ. ευρώ ή 0,8% έναντι του στόχου. Τα έσοδα από φόρους ανήλθαν σε 50.237 εκατ. ευρώ, αυξημένα κατά 502 εκατ. ευρώ ή 1% έναντι του στόχου που έχει περιληφθεί στην εισηγητική έκθεση του Προϋπολογισμού 2023.

Θετική η εκτέλεση του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων
Το 2022 αποτέλεσε μία απόλυτα θετική χρονιά για την εκτέλεση του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων (ΠΔΕ). Στο εθνικό σκέλος του ΠΔΕ εκταμιεύτηκε το σύνολο του διαθέσιμου προϋπολογισμού (100%), ήτοι 1,696 δις ευρώ. Στο συγχρηματοδοτούμενο σκέλος, όπου περιλαμβάνονται τα Επιχειρησιακά Προγράμματα του ΕΣΠΑ, η εκτέλεση ανήλθε στο ύψος των 6,486 δις ευρώ (ποσοστό 91,30%). Μαζί με τις εκταμιεύσεις των πόρων του Ταμείου Ανάκαμψης ύψους 2,84 δις ευρώ (ποσοστό 100,97%) οι συνολικές εκταμιεύσεις του ΠΔΕ ανήλθαν στο ποσό των 11,025 δις ευρώ, ενισχύοντας την πραγματική οικονομία με σημαντικούς πόρους. Σημειώνεται ότι ο τελικός προϋπολογισμός του ΠΔΕ έκλεισε αυξημένος κατά 1 δις ευρώ συγκριτικά με τον αρχικό προϋπολογισμό του ΠΔΕ 2022. Ακόμη οι αρχικές πιστώσεις για τις Περιφέρειες της χώρας ενισχύθηκαν για τρίτη συνεχόμενη χρονιά και ήταν αυξημένες κατά 75% σε σχέση με το 2019. Τα αιτήματα πληρωμής προς την Ε.Ε. για τα Προγράμματα ΕΣΠΑ και τα Λοιπά Προγράμματα ανήλθαν στα 3,920 δις ευρώ, ενισχύοντας σημαντικά τα δημόσια έσοδα. Αξίζει ακόμη να σημειωθεί ότι η χώρα μας είναι το πρώτο κράτος-μέλος της Ε.Ε. που απέστειλε εντός του 2022 το πρώτο αίτημα πληρωμής της για τη νέα προγραμματική περίοδο του ΕΣΠΑ 2021-2027, ύψους 119,4 εκατ. ευρώ (Πρόγραμμα Μεταφορές 2021-2027).

Economist: Η Ελλάδα οικονομική πρωταθλήτρια του 2022
Η πορεία της ελληνικής οικονομίας το 2022 αποτυπώνεται και σε έρευνα του Economist, η οποία πραγματοποιήθηκε για 34 -κυρίως πλούσιες- χώρες και αναδεικνύει την Ελλάδα σε οικονομική νικήτρια του 2022. Σε μια χρονιά που ο πληθωρισμός τρέχει στο 10% σε ετήσια βάση σε όλο τον αναπτυγμένο κόσμο, αποδεικνύεται ότι ορισμένες χώρες τα έχουν πάει αρκετά καλά και η Ελλάδα καλύτερα από όλες, ακόμη και από οικονομικές υπερδυνάμεις όπως οι Η.Π.Α., η Γερμανία και η Ιαπωνία. Προκειμένου να αξιολογήσει τις διαφορές, ο Economist συγκέντρωσε στοιχεία για πέντε οικονομικούς και χρηματοοικονομικούς δείκτες -το Α.Ε.Π., τον πληθωρισμό, το εύρος πληθωρισμού, την απόδοση της χρηματιστηριακής αγοράς και το δημόσιο χρέος- κατέταξε κάθε οικονομία ανάλογα με το πόσο καλά τα πήγε σε κάθε τομέα και δημιούργησε μια συνολική βαθμολογία. Με βάση τα αποτελέσματα της κατάταξης καταλήγει στο συμπέρασμα ότι για πρώτη φορά εδώ και καιρό γίνεται «οικονομικό πάρτι» στη Μεσόγειο και ότι η Ελλάδα βρίσκεται στην κορυφή της λίστας με τις χώρες που τα πήγαν καλύτερα. Σύμφωνα με τον Economist:

  1. Το Α.Ε.Π. της Ελλάδας στο διάστημα από το δ’ τρίμηνο του 2021 έως το γ’ τρίμηνο του 2022 αυξήθηκε 2,2%, ενώ στην Ιταλία αυξήθηκε 1,8%, στην Ισπανία 1,5% και στη Γερμανία 1,3%.
  2. Οι τιμές καταναλωτή αυξήθηκαν 7,8% στην Ελλάδα το πρώτο 10μηνο του 2022, στην Ιταλία, 10,8% στη Γερμανία 10%.
  3. Οι τιμές των μετοχών στο Χρηματιστήριο της Αθήνας αυξήθηκαν 0,8% στο 11μηνο του 2022, ενώ στις περισσότερες χώρες καταγράφηκε πτώση. Στα διεθνή χρηματιστήρια, οι μετοχές έκαναν βουτιά 15% στην ίδια περίοδο.
  4. Πρωταθλήτρια ήταν η Ελλάδα στη μείωση του καθαρού δημόσιου χρέους, το οποίο εκτιμάται, ότι μειώθηκε 16% ως ποσοστό του Α.Ε.Π., ενώ σε άλλες χώρες σημείωσε μικρότερη μείωση ή αύξηση.

Στο ίδιο μήκος κύματος με τον Economist, αισιόδοξος για την πορεία της ελληνικής οικονομίας το 2023 εμφανίζεται και ο Xρήστος Σταϊκούρας. Ο Υπουργός Οικονομικών στις τελευταίες συνεντεύξεις του επισημαίνει πως η κατάσταση της ελληνικής οικονομίας θα είναι καλύτερη σε σχέση με την Ευρώπη, σημειώνοντας πάντως πως οι επιπτώσεις της παγκόσμιας κρίσης θα συνεχίσουν να υφίστανται και στην Ελλάδα. Όπως λέει, τα στοιχεία δείχνουν ότι η χώρα μας δεν θα μπει σε ύφεση όπως θα συμβεί στην μισή Ευρώπη, ενώ έκανε λόγο για τριπλάσιο ρυθμό ανάπτυξης το 2023 και για αύξηση των επενδύσεων φέτος και το 2024. Ο Υπουργός Οικονομικών σημειώνει ότι η Ελλάδα επιτυγχάνει τη μεγαλύτερη μείωση του χρέους, ως ποσοστό του ΑΕΠ τα τελευταία χρόνια, ενώ επαναλαμβάνει πως βασικός στόχος της οικονομικής πολιτικής το 2023 είναι η Ελλάδα να έχει πρωτογενές πλεόνασμα που θα την οδηγήσει και στην επενδυτική βαθμίδα.

Αναβάθμιση εν αναμονή
Πέρα από όλα αυτά όμως, η σημαντικότερη επιβεβαίωση της καλής πορείας της ελληνικής οικονομίας αναμένεται να έρθει με την ενδεχόμενη αναβάθμισή της από τους διεθνείς οίκους αξιολόγησης, η οποία αναμένεται εντός του 2023 και θα καταστήσει πλέον τα ελληνικά κρατικά ομόλογα επενδύσιμα. To χρονοδιάγραμμα των αξιολογήσεων και η σημερινή εικόνα των ελληνικών ομολόγων έχουν ως εξής:

  1. H Fitch, η οποία σήμερα αξιολογεί την Ελλάδα στο ΒΒ με θετικές προοπτικές, πρόκειται να πραγματοποιήσει reviews της ελληνικής αξιολόγησης στις 27 Ιανουαρίου, στις 9 Ιουνίου και την 1η Δεκεμβρίου.
  2. H S&P, που δίνει αξιολόγηση ΒΒ+ με σταθερές προοπτικές (ένα σκαλοπάτι κάτω από την επενδυτική βαθμίδα), θα «ασχοληθεί» με την Ελλάδα την 21η Απριλίου και την 20η Οκτωβρίου.
  3. Η Moody’s τοποθετεί την Ελλάδα στο Ba3 με σταθερές προοπτικές και πρόκειται να εξετάσει την αξιολόγηση αυτή στις 17 Μαρτίου και στις 15 Σεπτεμβρίου.
  4. Η DBRS, η οποία αξιολογεί την Ελλάδα στο ΒΒ (high), έχει προγραμματίσει reviews για τις 10 Μαρτίου και 8 Σεπτεμβρίου.

Οι οίκοι αξιολόγησης ωστόσο παραμένουν επιφυλακτικοί, αναμένοντας την εξέλιξη των εθνικών εκλογών ώστε να διαπιστώσουν εάν η νέα κυβέρνηση θα διαθέτει την απαραίτητη σταθερότητα αλλά και βούληση να παραμείνει στον δρόμο των οικονομικών μεταρρυθμίσεων που βρίσκονται ήδη σε εξέλιξη. Αυτό θα συμβεί έχοντας πλέον και ως δεδομένο ότι η Ελλάδα έχει ήδη εκπληρώσει όλες τις υπόλοιπες προϋποθέσεις που θέτουν κατά καιρούς οι οίκοι αξιολόγησης για μια νέα αναβάθμιση της οικονομίας.

Ειδικότερα η χώρα έχει ήδη πετύχει :

  1. Διατήρηση υψηλού ρυθμού ανάπτυξης: Στις αρχές Μαρτίου 2023 η ΕΛΣΤΑΤ αναμένεται να ανακοινώσει την ανάπτυξη για το σύνολο του 2022, η οποία θα υπερβαίνει το 6%. Επιπλέον, η ανάπτυξη θα παραμείνει θετική και το 2023 (προβλέπεται ανάπτυξη 1,8%) έναντι οριακής ανάπτυξης 0,3% για το σύνολο της Ευρωζώνης.
  2. Δημοσιονομική προσαρμογή: Η Ελλάδα θα πετύχει για το 2022 μείωση του πρωτογενούς ελλείμματος στο 1,6% του ΑΕΠ από 5% του ΑΕΠ το 2021. Το 2023, η Ελλάδα αναμένεται να επιστρέψει σε πρωτογενές πλεόνασμα, εν μέσω διεθνούς ενεργειακής κρίσης. Σε ό,τι αφορά τον λόγο χρέους ως προς το ΑΕΠ, από το 194,3% που έφτασε το 2021 θα έχει για το 2022 μείωση ρεκόρ κατά 27,6% του ΑΕΠ στο 168,9% του ΑΕΠ. Το 2023 θα έχει περαιτέρω μείωση κατά 9,6% του ΑΕΠ στο 159,3% του ΑΕΠ.
  3. Μείωση των μη εξυπηρετούμενων δανείων: Τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια μειώθηκαν στο 7,5% το 2022 από 12,5% το 2021 και έχουν προοπτική να μειωθούν περαιτέρω στο 5% στο τέλος του 2023.
  4. Προώθηση μεταρρυθμίσεων: Η Ελλάδα βγήκε πλέον από την ενισχυμένη εποπτεία, στις 21 Αυγούστου, έχοντας ολοκληρώσει 16 επιτυχημένες αξιολογήσεις οι οποίες συνδέονταν με την υλοποίηση των μεταρρυθμίσεων. Αυτό επικυρώθηκε από το Eurogroup της 5ης Δεκεμβρίου 2022, το οποίο ενέκρινε μέτρα ελάφρυνσης του χρέους ύψους 6 δισ. ευρώ. Η πλέον δυνατή ένδειξη προώθησης μεταρρυθμίσεων είναι η ταχύτητα υλοποίησης του Εθνικού Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας «Ελλάδα 2.0». Να σημειωθεί στο σημείο αυτό ότι μία από τις τέσσερις κορυφαίες προτάσεις της Société Générale για το 2023 παραμένει η αγορά ελληνικών ομολόγων έναντι των ιταλικών, με τη γαλλική τράπεζα να επισημαίνει πριν μερικές μέρες ότι εκτιμά πως υπάρχει μία “δίκαιη πιθανότητα” η Ελλάδα να ανακτήσει την επενδυτική βαθμίδα στις 21 Απριλίου, ακόμη και πριν τις εθνικές εκλογές. Επίσης είναι σημαντικό να τονιστεί ότι το 75% του δημοσίου χρέους της χώρας ανήκει σε δημόσιους πιστωτές όπως ο ESM. Η μέση διάρκεια αποπληρωμής του είναι τα 19,8 έτη και το τεκμαρτό επιτόκιο 1,3%.

Επομένως η ανάγκη για αναχρηματοδότηση τα επόμενα χρόνια είναι αντίστοιχα χαμηλή, ενώ η ελληνική κυβέρνηση διαθέτει επιπλέον και αποθεματικά 31 δισ. ευρώ, χρήματα που είναι αρκετά για να καλύψουν τις ανάγκες σε αναχρηματοδότηση για περίπου τρία χρόνια χωρίς προσφυγή στις αγορές. Υπό την προϋπόθεση βέβαια ότι δεν θα προκύψει κάποια έκτακτη κρίση -οικονομική, γεωπολιτική, υγειονομική ή άλλη.

Δάνεια Ταμείου Ανάκαμψης: Επενδυτικά σχέδια ύψους 10,53 δισ. ευρώ
Σε 10,53 δισ. ευρώ ανέρχεται εξάλλου, ο συνολικός προϋπολογισμός των 291 επενδυτικών σχεδίων, που υποβλήθηκαν στο δανειακό σκέλος του Εθνικού Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας «Ελλάδα 2.0», μέσα στο 2022. Από αυτά τα 10,53 δισ. ευρώ, 4,5 δισ. ευρώ αντιστοιχούν σε δάνεια του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (ΤΑΑ), 3,51 δισ. ευρώ σε κεφάλαια τραπεζών και 2,52 δισ. ευρώ σε ίδια συμμετοχή των επενδυτών.

Τα παραπάνω σχέδια βρίσκονται σε διάφορα στάδια που προβλέπονται στο πλαίσιο του «Ελλάδα 2.0» (π.χ. προ-έγκριση, αξιολόγηση, έγκριση, συμβασιοποίηση) και αφορούν σε διαφορετικούς κλάδους της οικονομίας (βιομηχανία, λιανικό εμπόριο, ηλεκτροπαραγωγικές επενδύσεις – ΑΠΕ, τηλεπικοινωνίες, τουρισμό και υπηρεσίες).

Σύμφωνα με τα στοιχεία, από τις 291 επενδυτικές προτάσεις, οι 167, ύψους 2,25 δισ. ευρώ, προέρχονται από μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις. Σύμφωνα με το Υπουργείο Οικονομικών, ήδη, από το σύνολο των σχεδίων, έχουν υπογραφεί 68 δανειακές συμβάσεις (έως 30.12.2022), με τον προϋπολογισμό των ισάριθμων επενδυτικών σχεδίων να διαμορφώνεται σε 3,22 δισ. ευρώ. Από το ποσό αυτό, 1,20 δισ. ευρώ αντιστοιχούν σε δάνεια ΤΑΑ, 1,28 δισ. ευρώ προέρχονται από εμπορικές τράπεζες και τα υπόλοιπα 741 εκατ. ευρώ είναι ίδια συμμετοχή των επενδυτών.

Το μεσοσταθμικό επιτόκιο των παραπάνω δανειακών συμβάσεων διαμορφώνεται σε 1,2% και η μέση διάρκεια αποπληρωμής των δανείων στα 11 έτη.

Θόδωρος Σκυλακάκης: «Επενδυτικά σχέδια έως και 30 δισ. ευρώ»
Ο Αναπληρωτής Υπουργός Οικονομικών, Θόδωρος Σκυλακάκης σχολιάζοντας τα παραπάνω δήλωσε τα εξής: «Το δανειακό σκέλος του Εθνικού Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας είναι ένα εξαιρετικά, επιτυχημένο, αναπτυξιακό εργαλείο, όπως προκύπτει από τα στοιχεία υλοποίησής του.

Καταγράφεται έντονο ενδιαφέρον από την επενδυτική κοινότητα, καθώς μέσα σε ένα εξάμηνο (30.6.2022 υπεγράφη η πρώτη δανειακή σύμβαση) κατατέθηκαν 291 προτάσεις, συνολικού προϋπολογισμού άνω των 10,5 δισ. ευρώ, ενώ οι επενδύσεις είναι διασκορπισμένες, γεωγραφικά, σε πάνω από 100 δήμους, σε ολόκληρη τη χώρα.

Μάλιστα στις δανειακές συμβάσεις που έχουν υπογραφεί, συμπεριλαμβάνονται πολλές βιομηχανικές και τουριστικές επενδύσεις οι οποίες συμβάλλουν, καταλυτικά, στην τόνωση τοπικών οικονομιών, ενώ πολύ σημαντικό ρόλο διαδραματίζει το συγκεκριμένο εργαλείο και στην πράσινη ενεργειακή μετάβαση.

Αποτελώντας το μεγαλύτερο και ταχύτερο, επενδυτικό εργαλείο που είχε ποτέ η χώρα, το δανειακό σκέλος του Ταμείου Ανάκαμψης έχει πολλές ακόμη δυνατότητες, αφού μπορεί να καλύψει επενδυτικά σχέδια, συνολικού ύψους περίπου 30 δισ. ευρώ».