Η χώρα μας έχει σημειώσει αξιοσημείωτη πρόοδο στην άντληση ξένων αλλά και εγχώριων επενδύσεων. Όπως τονίζει στο FinancePro ο κύριος Δημήτρης Σκάλκος η προώθηση των μεταρρυθμίσεων σε συνδυασμό με τα χρήματα που θα εισρεύσουν από το Ταμείο Ανάκαμψης και το Ταμείο Συνοχής θα συμβάλουν στη δυναμική ανάπτυξη της οικονομίας.

Ένα από τα σημαντικότερα θέματα που απασχολούν την ελληνική οικονομία είναι οι επενδύσεις. Ποια είναι η κατάσταση σε αυτόν τον τομέα και τι μπορούμε να περιμένουμε τα επόμενα χρόνια;
Η αύξηση των επενδύσεων είναι ο ασφαλέστερος δρόμος για την μεσο-μακροπρόθεσμη επίτευξη υψηλών ρυθμών ανάπτυξης κάθε οικονομίας. Το μεγάλο επενδυτικό κενό που δημιουργήθηκε στα χρόνια της οικονομικής κρίσης καθηλώνει τη χώρα σε οικονομική στασιμότητα και είναι λοιπόν πραγματικά σημαντικό το γεγονός πως ήδη συντελείται πρόοδος στην προσέλκυση ξένων άμεσων επενδύσεων όσο και στην κινητοποίηση εγχώριων κεφαλαίων. Αυτό καταγράφεται σε σειρά μετρήσιμων δεικτών και εκθέσεων διεθνών οργανισμών, όπως η Έκθεση Ανταγωνιστικότητας της Ernst & Young για το 2021 όπου σημειώθηκε αύξηση 77% στις άμεσες ξένες επενδύσεις βελτιώνοντας σημαντικά τη σχετική θέση της χώρας μας. Ακόμη, στο τρίτο τρίμηνο του 2021 οι ακαθάριστες επενδύσεις παγίου κεφαλαίου σημείωσαν αύξηση 18,1% συγκριτικά με το αντίστοιχο τρίμηνο του 2020.

Η αύξηση των επενδύσεων συναρτάται βέβαια από μία σειρά παραγόντων, κύρια από τη βελτίωση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος, την προώθηση μεταρρυθμίσεων που θα ενισχύσουν αλλά και θα δημιουργήσουν νέες αγορές, τη διατήρηση ευνοϊκών προοπτικών για την οικονομία και το σταθερό μακροοικονομικό περιβάλλον. Πρόκειται για παράγοντες που αποτελούν βασικούς άξονες του κυβερνητικού έργου και που η μέχρι σήμερα πορεία τους αποτιμάται θετικά.

Στα επόμενα χρόνια οι καταγραφόμενες θετικές επενδυτικές τάσεις πρόκειται να ενισχυθούν καθώς θα εξελίσσεται το πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων της κυβέρνησης και παράλληλα, οι αυξημένης χρηματοδοτικής βαρύτητας πόροι του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας θα λειτουργήσουν προσθετικά με τους εξίσου σημαντικούς πόρους της Πολιτικής Συνοχής, «κλείνοντας» έτσι το επενδυτικό κενό. Το τέλος της πανδημίας θα βρει την ελληνική οικονομία σε θέση ισχύος στη γραμμή εκκίνησης για να περάσει από τη φάση της ανάκαμψης στη φάση της δυναμικής διατηρήσιμης ανάπτυξης.

Οι Δημόσιες επενδύσεις σε ποιους τομείς της οικονομίας θα κατευθυνθούν; Θα υπάρξουν συνέργειες με τον ιδιωτικό τομέα;

Είναι κρίσιμο οι δημόσιες επενδύσεις να κατευθυνθούν σε τομείς υψηλής προστιθέμενης αξίας που θα διασφαλίσουν τη μακροπρόθεσμη παρουσία στον παγκόσμιο καταμερισμό εργασίας. Η διπλή πρόκληση της «πράσινης» μετάβασης και του ψηφιακού μετασχηματισμού της οικονομίας αποτελεί προτεραιότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης αλλά και αναγκαίο όρο ευημερίας σε έναν κόσμο που μεταβάλλεται ταχύτατα. Αυτή η αναγκαία προσαρμογή θα απαιτήσει αυξημένους χρηματοδοτικούς πόρους καθώς το επενδυτικό κενό για υφιστάμενες και νέες ανάγκες για την πράσινη μετάβαση και τον ψηφιακό μετασχηματισμό σε ευρωπαϊκό επίπεδο υπολογίζεται σε 390 και 125 δις ευρώ κατ’ έτος αντίστοιχα.

Η Ελλάδα κινείται σε αυτή την κατεύθυνση. Είναι ενδεικτικό πως το Σχέδιο Ελλάδα 2.0 πρόκειται να κατευθύνει το 37,5% των πόρων του στην πράσινη μετάβαση και το 23,3% στον ψηφιακό μετασχηματισμό των επιχειρήσεων και της δημόσιας διοίκησης, ενώ στο νέο ΕΣΠΑ έχουν δεσμευτεί πόροι για το «πρασίνισμα» της οικονομίας που αντιστοιχούν στο 27,7% των συνολικών πιστώσεων.

Στο παραπάνω πλαίσιο, οι συνέργειες των δημοσίων επενδύσεων με τα ιδιωτικά κεφάλαια είναι μονόδρομος. Οι δημόσιες επενδύσεις καλούνται να συνεισφέρουν ποικιλοτρόπως, είτε λειτουργώντας συμπληρωματικά εκεί που δεν επαρκούν οι ιδιωτικοί πόροι είτε, προκειμένου να διαμοιραστούν το ρίσκο μίας επένδυσης που δεν αναλαμβάνεται από τους ιδιώτες επενδυτές. Τέλος, στη χώρα μας προχωρούν σημαντικά έργα με τη μορφή των συμπράξεων δημοσίου και ιδιωτικού τομέα (ΣΔΙΤ).

Τα ξένα κεφάλαια που θα εισρεύσουν στη χώρα θα επενδυθούν σε παραγωγικές επενδύσεις ή θα έχουν μια προσωρινή στόχευση; Ποια είναι η εικόνα σας;

Η Ελλάδα τοποθετείται ήδη στον παγκόσμιο χάρτη ως σοβαρός επενδυτικός προορισμός. Τα μεγάλα projects που έχουν δρομολογηθεί ή και ήδη έχουν ξεκινήσει, τα φιλόδοξα επενδυτικά προγράμματα που αναμένεται να χρηματοδοτηθούν από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, τα φιλόδοξα εθνικά σχέδια δράσης που έχουν υιοθετηθεί και ήδη προχωρούν (μεταξύ άλλων, στις πολύ-τροπικές υποδομές μεταφορών, τις τηλεπικοινωνίες, την καθαρή ενέργεια, την κυκλική οικονομία, την ηλεκτροκίνηση) διαμορφώνουν το επενδυτικό περιβάλλον των επόμενων χρόνων.

Και πρέπει να επισημάνω πως το ίδιο το πλαίσιο της δημόσιας χρηματοδότησης θα λειτουργήσει αποτρεπτικά στις ευκαιριακές ιδιωτικές επενδύσεις. Είναι πχ. χαρακτηριστικό πως η αξιολόγηση των επιχειρηματικών σχεδίων που θα δανειοδοτηθούν από το Σχέδιο Ελλάδα 2.0 θα γίνεται αποκλειστικά με κριτήρια αγοράς (αξιολόγηση θα γίνεται από τις τράπεζες) και σε καθορισμένα πεδία (πράσινες επενδύσεις, ψηφιακή μετάβαση, εξωστρέφεια, καινοτομία, μεγέθυνση επιχειρήσεων μέσω εξαγορών και συγχωνεύσεων). Δεν θα δίνονται με κρατικές εγγυήσεις και θα συμμετέχουν τράπεζες και επενδυτές (με ελάχιστο ποσοστό 30% και 20% αντίστοιχα). Με τον τρόπο αυτό θα διασφαλίζεται και η συνευθύνη των τραπεζικών ιδρυμάτων στην αξιοποίηση των πόρων.

Οι ελληνικές επιχειρήσεις μετά τη δεκαετή οικονομική κρίση αντιμετωπίζουν και τις επιπτώσεις της πανδημίας. Η ανάγκη τους για άντληση πόρων είναι μεγάλη. Με ποιους τρόπους στηρίζει το κράτος το επιχειρείν;

Η πρόσβαση στο δανεισμό και η διατήρηση ρευστότητας αποτέλεσε στο όχι μακρινό παρελθόν ανάχωμα στην ανάπτυξη των ελληνικών επιχειρήσεων καθώς η πιστωτική επέκταση υπήρξε αρνητική. Στην περίοδο της πανδημίας η κυβέρνηση εκμεταλλευόμενη το προσωρινό κοινοτικό πλαίσιο κρατικών ενισχύσεων, την άρση των δημοσιονομικών κανόνων του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης, αλλά και το (επίσης προσωρινό) καθεστώς ευελιξίας των ευρωπαϊκών κανονισμών για τα συγχρηματοδοτούμενα προγράμματα, στήριξε αποτελεσματικά τις επιχειρήσεις και τους εργαζομένους. Οι δαπάνες ξεπέρασαν οριακά τον κοινοτικό μέσο όρο, κινούμενες στα όρια των αντοχών των δημόσιων οικονομικών.

Ειδικά μέσα από τα συγχρηματοδοτούμενα προγράμματα του ΕΣΠΑ ενισχύθηκαν υφιστάμενα και σχεδιάστηκαν νέα χρηματοδοτικά εργαλεία για την ενίσχυση των επιχειρήσεων (επιστρεπτέες και μη επιστρεπτέες προκαταβολές, εγγυοδοσία, κεφάλαιο κίνησης, επιδότηση τόκων εξυπηρετούμενων δανείων, ειδικά προγράμματα για τους κλάδους της εστίασης και του τουρισμού, κ.ά.), το μεγαλύτερο μέρος αφορούσε πολύ μικρές, μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις. Μόνο μέσω της πλήρους ενεργοποίησης της Ελληνικής Αναπτυξιακής Τράπεζας έως σήμερα έχουν κινητοποιηθεί πόροι ύψους 3,2 δις ευρώ και οι οποίοι με την μόχλευση ξεπέρασαν τα 9 δις ευρώ ενισχύοντας περισσότερες από 38.000 επιχειρήσεις.

Φυσικά η στήριξη της επιχειρηματικότητας δεν εξαντλείται στην ενίσχυση της ρευστότητας προκειμένου να διαβούμε με ασφάλεια τον κάβο της πανδημίας. Οι δράσεις που θα «τρέξουν» στους επόμενους μήνες από τα προγράμματα του νέου ΕΣΠΑ και οι δράσεις του Σχεδίου Ελλάδα 2.0, καθώς θα αφήνουμε πίσω μας την οριζόντια και βραχυπρόθεσμη στήριξη των επιχειρήσεων για την άμβλυνση των οικονομικών επιπτώσεων της πανδημίας, θα στοχεύσουν στην ψηφιακή και πράσινη αναβάθμισή τους, την ενίσχυση των μεταξύ τους συνεργειών (clustering), τη μεγέθυνσή τους, την εισαγωγή καινοτομίας, την ενδο-επιχειρησιακή κατάρτιση, και την αποτελεσματική αξιοποίηση των χρηματοδοτικών εργαλείων (εγγυοδοσία, κεφάλαια συν-επένδυσης, factoring, κ.ά.) με περαιτέρω ενεργοποίηση της Ελληνικής Αναπτυξιακής Τράπεζας.

Ειδικά για τα χρηματοδοτικά εργαλεία της νέας προγραμματικής περιόδου που θα είναι ενισχυμένα, οι κατηγορίες που εξετάζονται είναι οι εγγυήσεις (guarantees), τα δάνεια επιμερισμού ρίσκου (risk sharing loans-όλες οι μορφές δανείου συμπεριλαμβανομένων των μικρό- δάνειων) και τα εργαλεία συν-επένδυσης (equity financing-συμμετοχικά σχήματα επενδύσεων). Τα χρηματοδοτικά εργαλεία μπορούν να λάβουν πολλές μορφές και να χρησιμοποιηθούν συνδυαστικά. Οι λεπτομέρειες θα εξειδικευτούν βάσει των ιδιαίτερων αναγκών της αγοράς και θα γίνει χρήση του συνδυασμού επιχορηγήσεων και χρηματοδοτικών μέσων.

Τα προσεχή χρόνια θα εισρεύσουν στη χώρα μας πολλά δις ευρώ από το Ταμείο Ανάκαμψης, τα ΕΣΠΑ και άλλα χρηματοδοτικά εργαλεία. Έχουμε το μηχανισμό που θα εξασφαλίσει την έγκαιρη απορρόφηση αυτών των χρημάτων;

Ορθά επισημαίνετε τον δικαιολογημένο προβληματισμό για την ικανότητα της χώρας μας να απορροφήσει αποτελεσματικά τους πολλούς διαθέσιμούς κοινοτικούς πόρους. Στην πραγματικότητα στα επόμενα χρόνια θα πρέπει να διπλασιάσουμε τις επιδόσεις μας προκειμένου να ανταποκριθούμε επιτυχώς στην πρόκληση αυτή. Τούτων δοθέντων και μακριά από κάθε εφησυχασμό, η προετοιμασία μας για την αξιοποίηση των πόρων ξεκίνησε κυριολεκτικά πριν από την ανακοίνωση του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας καθώς είχαμε ήδη δρομολογήσει μια σειρά αλλαγών προκειμένου να βελτιώσουμε το σύστημα παραγωγής και υλοποίησης έργων. Οι παρεμβάσεις μας απλώνονται σε όλο το σύστημα σχεδιασμού, προγραμματισμού, διαχείρισης, παρακολούθησης και υλοποίησης έργων στη χώρα μας.

Επιτρέψτε μου να επικεντρωθώ σε ορισμένες από αυτές:

  • Έχουν ήδη ολοκληρωθεί μία σειρά νομοθετημάτων με στόχο την απλούστευση των διαδικασιών σε κρίσιμους τομείς (αδειοδοτήσεις, χωροταξία, ψηφιοποίηση διαδικασιών του Δημοσίου, κ.ά.).
  • Περιορίζομαι στην αλλαγή του θεσμικού πλαισίου για τις δημόσιες συμβάσεις και προμήθειες που αντικατάστησε το ν. 4412/2016 με τις γνωστές αστοχίες.
  • Συστάθηκε η Κυβερνητική Επιτροπή Δημοσίων Συμβάσεων Στρατηγικής Σημασίας με σκοπό τη διαμόρφωση μίας «δεξαμενής» ώριμων έργων προς χρηματοδότηση καθώς και ένας μηχανισμός ωρίμανσης έργων (project preparation facility) με όχημα το ΤΑΙΠΕΔ.
  • Σχεδιάζεται ειδικό πρόγραμμα ενδυνάμωσης της θεσμικής ικανότητας (capacity building) μεγάλων και μικρών (τοπική αυτοδιοίκηση) δικαιούχων δράσεων ΕΣΠΑ με σκοπό την ενίσχυση της διαχειριστικής τους επάρκειας.

Στο νέο ΕΣΠΑ, ο εφαρμοστικός νόμος του οποίου οδεύει προς ψήφιση στη Βουλή, εισάγουμε μία νέα «αρχιτεκτονική» των δομών διαχείρισης (διαχειριστικές αρχές και επιτελικές δομές) προκειμένου να τις ενισχύσουμε περαιτέρω. Αντίστοιχα έχει προχωρήσει η οργανωτική προετοιμασία των δομών που θα διαχειριστούν τα έργα του Σχεδίου Ελλάδα 2.0, όπου ήδη λειτουργεί διακριτή δομή στο υπουργείο Οικονομικών.

Ολοκληρώνουμε το σχεδιασμό νέων Προγραμμάτων ΕΣΠΑ για τον Ψηφιακό Μετασχηματισμό, την Πολιτική Προστασία, τη Δίκαιη Αναπτυξιακή Μετάβαση (κύρια για τις περιοχές της από-λιγνιτοποίησης).

Σχεδιάζουμε, τέλος, νέα διαχειριστικά εργαλεία, όπως ένα νέο πληροφοριακό σύστημα για τις κρατικές ενισχύσεις (ΠΣΚΕ), νέες διεπαφές ανάμεσα στα διαφορετικά πληροφοριακά συστήματα καθώς και μία σειρά διαδικαστικών απλουστεύσεων στο σύστημα διαχείρισης και ελέγχου στα συγχρηματοδοτούμενα προγράμματα.